Στο Κέντρο ΑΡΣΗ, η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) μας απασχολεί εδώ και σχεδόν 30 χρόνια. Οι επιστημονικοί διευθυντές του Κέντρου υπήρξαν οι πρώτοι Έλληνες συγγραφείς οι οποίοι το 2000 έγραψαν το πρώτο βιβλίο το οποίο κυκλοφόρησε στα ελληνικά για τη διαταραχή αυτή. Από τότε, έχουν γράψει ακόμη τέσσερα βιβλία για τη ΔΕΠ-Υ τα οποία αποτελούν διδακτικά συγγράμματα σε πολλά πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού.

   

Η ΔΕΠ-Υ είναι μία νευροαναπτυξιακή διαταραχή η οποία εμφανίζεται κατά τη νηπιακή ηλικία, επιμένει στον χρόνο και στις διαφορετικές περιβαλλοντικές συνθήκες και μπορεί να προκαλέσει πολύ σημαντικές δυσκολίες τόσο στο ίδιο το παιδί όσο και στο περιβάλλον μέσα στο οποίο αυτό ζει και μεγαλώνει.  

 

Η ΔΕΠ-Υ θεωρείται από πολλούς ερευνητές ως η πιο κοινή και συνήθης διαταραχή της παιδικής ηλικίας. Το ποσοστό του μαθητικού πληθυσμού που παρουσιάζει ΔΕΠ-Υ υπολογίζεται περίπου στο 4-7% με αναλογία 4:1 σε βάρος των αγοριών.  

 

Τα περισσότερα ερευνητικά δεδομένα στηρίζουν την άποψη ότι η αιτιολογία της ΔΕΠ-Υ είναι πολυπαραγοντική, με γενετικό υπόβαθρο, η οποία εκδηλώνεται ως αποτέλεσμα των αλληλεπιδράσεων της γενετικής προδιάθεσης και μιας σειράς περιβαλλοντικών παραγόντων, οι οποίες επηρεάζουν τη δομή και λειτουργία πολλών διαφορετικών περιοχών του εγκεφάλου.  

 

Τα κύρια χαρακτηριστικά των παιδιών με ΔΕΠ-Υ είναι η εκδήλωση συμπτωμάτων απροσεξίας και/ή παρορμητικότητας-υπερκινητικότητας, σε βαθμό δυσανάλογο με την ηλικία τους, με αποτέλεσμα να εμφανίζουν περιορισμένες ικανότητες για την παρατετεμένη συγκέντρωση της προσοχής τους, την αναστολή των παρορμήσεών τους και τη ρύθμιση της συμπεριφοράς τους σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες. Παρακάτω δίνονται τα βασικά συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ. 

 

Υπερκινητικότητα

Πρόκειται για την αδυναμία των παιδιών με ΔΕΠ-Υ να ρυθμίσουν το επίπεδο της κινητικότητάς τους ανάλογα με τις κοινωνικές περιστάσεις και τις απαιτήσεις της δραστηριότητας την οποία εκτελούν. 

Τα παιδιά με ΔΕΠ-Y: 

• Δυσκολεύονται να παίξουν ήσυχα και είναι συνήθως θορυβώδη ακόμα σε περιστάσεις όπου αυτό δεν επιτρέπεται, π.χ. στη σχολική τάξη ή σε κάποια εκδήλωση.
• Βρίσκονται συχνά σε κίνηση και δυσφορούν στον περιορισμό της κινητικότητάς τους όταν αυτό είναι απαραίτητο.
• Τρέχουν, πηδούν και σκαρφαλώνουν πιο συχνά απ' ότι αναμένεται για την ηλικία τους.
• Κάνουν ανήσυχο ύπνο και δείχνουν να έχουν μικρότερη ανάγκη ύπνου.
• Δυσκολεύονται να παραμείνουν ήσυχα στη θέση τους, κινούν νευρικά χέρια και πόδια όταν κάθονται.
• Έχουν την ανάγκη να απασχολούν διαρκώς τα χέρια τους, έχουν την ανάγκη να πειράζουν αντικείμενα ή να παίζουν με αυτά όταν μιλάνε ή διαβάζουν.
• Μιλάνε ακατάπαυστα (ιδιαίτερα τα κορίτσια με ΔΕΠ-Υ).

 

Παρορμητικότητα

Πρόκειται γαι τη μειωμένη ικανότητα αναστολής των ακατάλληλων αντιδράσεων και τη δυσκολία αυτορρύθμισης της συμπεριφοράς με βάση συγκεκριμένους κανόνες. 

Τα παιδιά με ΔΕΠ-Y:

• Ενεργούν προτού σκεφτούν.
• Μεταπηδούν από τη μια δραστηριότητα στην άλλη χωρίς να τις ολοκληρώνουν.
• Δυσκολεύονται να περιμένουν τη σειρά τους.
• Απαντούν χωρίς να τους δίνεται ο λόγος.
• Διακόπτουν τις συζητήσεις των άλλων.
• Δυσκολεύονται να ακολουθήσουν τους κανόνες των παιγνιδιών.
• Βαριούνται εύκολα και έχουν ανάγκη διαρκών εναλλαγών.
• Εμπλέκονται συχνά σε μικροατυχήματα. 
• Ενώ γνωρίζουν τους κανόνες, δυσκολεύονται στην εφαρμογή τους.
• Έλκονται από το ρίσκο και από επικίνδυνες καταστάσεις.

 

Απροσεξία

Πρόκειται για τη δυσκολία παρατεταμένης συγκέντρωσης και παρατεταμένης διατήρησης της προσοχής κατά τη διάρκεια δομημένων δραστηριοτήτων που απαιτούν πνευματική προσπάθεια, έχουν επαναληπτικό χαρακτήρα και δεν διεγείρουν το ενδιαφέρον του παιδιού. 

Τα παιδιά με ΔΕΠ-Y: 

• Δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν όταν έχουν χαμηλό κίνητρο και απαιτείται πνευματική προσπάθεια, ενώ φαίνεται να μπορούν να συγκεντρωθούν πολύ καλά όταν ασχολούνται με δραστηριότητητες που τα ενδιαφέρουν ή όταν υπάρχει κάποια ανταμοιβή.
• Παρουσιάζουν εύκολη διάσπαση της προσοχής τους τόσο από εξωτερικά ερεθίσματα όσο και από τις ίδιες τους τις σκέψεις.
• Δεν καταφέρνουν να ολοκληρώσουν τις εργασίες τους καθώς επέρχεται εύκολη κόπωση και γρήγορη παραίτηση.
• Δυσκολεύονται να ακολουθήσουν οδηγίες.
• Έχουν περιορισμένες οργανωτικές ικανότητες και δυσκολίες στη διαχείριση του χρόνου.
• Συχνά είναι αναβλητικά και κωλυσιεργούν χάνοντας τον χρόνο τους.
• Είναι αφηρημένα και απρόσεκτα, με αποτέλεσμα να κάνουν λάθη σε πράγματα που ξέρουν
• Χάνουν συχνά πράγματα, ξεχνούν απαραίτητα αντικείμενα ή βιβλία στο σχολείο.
• Είναι ακατάστατα και χαοτικά στον χώρο τους.

 

 Στη βάση όλων των παραπάνω δυσκολιών, τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ είναι πιθανόν να αναπτύξουν:

• προβλήματα συμπεριφοράς
• μειωμένο κίνητρο για μάθηση
• μαθησιακές δυσκολίες
• χαμηλή αυτοεκτίμηση
• χαμηλή ανοχή στη ματαίωση
• δυσκολίες στην αυτορρύθμιση της συμπεριφοράς και του συναισθήματος
  
• δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις με τους συνομηλίκους τους

 

Ωστόσο, επισημαίνεται ότι τα συμπτώματα αυτά διαφοροποιούνται ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Για να ενημερωθείτε σχετικά με τη διαφοροποίηση των συμπτωμάτων της ΔΕΠ-Υ ανάλογα με την ηλικία, μπορείτε να δείτε μία γενική παρουσίαση της διαταραχής με αναπτυξιακή προσέγγιση, εδώ. Στη συνέχεια, δίνεται η κλινική εικονα των ατόμων με ΔΕΠ-Υ στη βρεφική, νηπιακή, σχολική και εφηβική ηλικία, καθώς και στην ενήλικη ζωή. Επισημαίνεται ότι η κλινική εικόνα που δίνεται για την εφηβική ηλικία και την ενήλικη ζωή αφορά στις περιπτώσεις εκείνες όπου δεν έχει πραγματοποιηθεί κατάλληλη και αποτελεσματική παρέμβαση.

 

Βρεφική ηλικία (γέννηση έως 2,5 ετών)

 Τα βρέφη με πρώιμες ενδείξεις ΔΕΠ-Y: 

• Παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα κινητικής δραστηριότητας.
• Κλαίνε περισσότερο από τα άλλα μωρά και το κλάμα τους είναι πιο οξύ, έντονο και παρατεταμένο, χωρίς προφανή αιτία.
• Έχουν συχνά ανήσυχο ύπνο, δυσκολεύονται να τηρήσουν ένα σταθερό ωράριο ύπνου και ξυπνούν επανειλημμένα με κλάμα σε ακατάστατες ώρες.
• Συχνά δυσκολεύονται να μεταβούν από το γάλα στη στερεά τροφή.
• Εμφανίζουν συχνούς κωλικούς.

   

Νηπιακή ηλικία (2,5 έως 6 ετών) 

Τα νήπια με ΔΕΠ-Y: 

• Είναι συχνά αντιδραστικά, ανυπάκουα και παρορμητικά.
• Είναι ιδιαίτερα τολμηρά και δείχνουν να αγνοούν τον κίνδυνο.
• Έχουν αυξημένη κινητικότητα και ανεξάντλητα αποθέματα ενέργειας.
• Είναι συχνά απαιτητικά, πεισματάρικα και απαιτούν την άμεση ικανοποίηση των επιθυμιών τους.
• Έχουν έντονες εκρήξης θυμού όταν θυμώνουν ή απογοητεύονται.
• Συχνά είναι αδέξια στον συντονισμό των κινήσεών τους.
• Δυσκολεύονται να ενταχτούν στις ομάδες των συνομηλίκων τους καθώς είναι συχνά πιο επιθετικά, λιγότερο συνεργάσιμα και λιγότερο υποχωρητικά.
• Συχνά καθυστερούν στην ανάπτυξη του λόγου και αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην άρθρωση, την ακουστική διάκριση και τη φωνολογική ενημερότητα. 
• Πολλές φορές δίνουν την εντύπωση ότι δεν ακούν όταν τους μιλάνε.
• Δεν αρέσκονται σε δραστηριότητες όπως η ζωγραφική, η χαρτοκοπτική ή οι κατασκευές.

 

 Σχολική ηλικία (6 έως 12 ετών)

  Τα παιδιά με ΔΕΠ-Y: 

• Αντιμετωπίζουν συχνά (αλλά όχι πάντα) μαθησιακές δυσκολίες δυσλεξικού τύπου.
• Στην Α' τάξη του Δημοτικού συχνά σηκώνονται από τη θέση τους.
• Πολλές φορές κάνουν "τον καραγκιόζη" της τάξης ή εκδηλώνουν ενοχλητική και διασπαστική συμπεριφορά.
• Συχνά δεν σημειώνουν τα μαθήματά τους, ξεχνούν να φέρουν στο σχολείο τετράδιο και βιβλία.
• Δυσκολεύονται να διαχειριστούν την ήττα και την απογοήτευση και αντιδρούν με ένταση δυσανάλογη του γεγονότος που τους την προκάλεσε.
• Αναβάλλουν την έναρξη της μελέτης τους και τη διακόπτουν πολύ συχνά με διάφορες δικαιολογίες (να πούνε κάτι που θυμήθηκαν, να πιουν νερό, να πάνε τουαλέτα).
• Κάνουν συχνά τα ίδια λάθη ενώ ξέρουν τους κανόνες.
• Δυσκολεύονται να υπομείνουν την καθυστέρηση στην ικανοποίηση των επιθυμιών τους ("τα θέλουν όλα εδώ και τώρα").
• Δίνουν την εντύπωση ότι θέλουν να τα κάνουν όλα γρήγορα "για να τελειώνουν".
• Πετάγονται την ώρα του μαθήματος χωρίς να τους δοθεί ο λόγος.
• Θυμώνουν εύκολα όταν τους επισημαίνουν τα λάθη τους.
• Πολλές φορές ονειροπολούν στην τάξη, είναι αφηρημένα και κάνουν λάθη απροσεξίας.
• Δυσκολεύονται να διατηρήσουν σταθερές φιλίες καθώς βαριούνται, παρεξηγούνται και τσακώνονται εύκολα.
• Μπορεί να τρώνε άγαρμπα, να είναι ακατάστατα και να δυσκολεύονται να οργανώσουν αποτελεσματικά τις ενέργειες και δραστηριότητές τους.

 

Εφηβική ηλικία (12 έως 18 ετών)

  Οι έφηβοι με ΔΕΠ-Y: 

• Έχουν συχνά χαμηλή αυτοεκτίμηση.
• Είναι πιο επιρρεπείς σε παραβατικές μορφές συμπεριφοράς.
• Επηρεάζονται περισσότερο από τους συνομηλίκους τους και έλκονται ευκολότερα από περιθωριακούς συνομηλίκους.
• Έχουν συχνότερα πρώιμη έναρξη σεξουαλικής δραστηριότητας και επιπόλαιης σεξουαλικής συμπεριφοράς.
• Είναι επιρρεπείς στη χρήση ναρκωτικών ουσιών και αλκοόλ.
• Επαναλαμβάνουν συχνότερα την ίδια τάξη ή εγκαταλείπουν το σχολείο.
• Αναπτύσσουν συχνότερα Διαταραχή Διαγωγής (κυρίως τα αγόρια) και Διαταραχές 'Aγχους ή Κατάθλιψης (κυρίως τα κορίτσια).

 

Ενήλικη ζωή

  Οι ενήλικες με ΔΕΠ-Y: 

• Έχουν συχνά ασταθείς διαπροσωπικές σχέσεις.
• Αλλάζουν συχνά εργασιακό περιβάλλον.
• Παραβιάζουν συχνότερα τον ΚΟΚ και εμπλέκονται σε τροχαία ατυχήματα.
• Έχουν συχνότερα εμπλοκή με τον νόμο.
• Είναι επιρρεπείς σε κάθε είδους εθισμό (ουσίες, αλκοόλ, τζόγος).
• Δυσκολεύουνται στην οργάνωση, τον προγραμματισμό, τη διαχείριση χρόνου.
• Βιώνουν συχνά αυξημένο άγχος.
• Έχουν συχνά κακή ποιότητα ύπνου.
• Αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη συνεπή άσκηση του γονικού τους ρόλου.
• Αντιμετωπίζουν χρόνια κωλυσιεργία και αναβλητικότητα στο ξεκίνημα κάποιου εγχειρήματος.

 

Επισημαινεται ωστόσο ότι η ΔΕΠ-Υ παρουσιάζει μεγάλη ετερογένεια, επομένως δεν είναι απαραίτητο όλα τα παιδιά να παρουσιάζουν τα ίδια συμπτώματα με την ίδια ένταση. 

'Aλλωστε, υπάρχουν τρεις διαφορετικοί τύποι (παρουσίες) της ΔΕΠ-Υ, με διαφορετικό συνδυασμό συμπτωμάτων:

 

1. ΔΕΠ-Υ με Προεξάρχουσα την Υπερκινητική-Παρορμητική Παρουσία

Σε αυτή την περίπτωση, υπερέχουν τα συμπτώματα υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας ενώ δεν υπάρχουν ιδιαίτερες δυσκολίες με τη συγκέντρωση της προσοχής.

2. ΔΕΠ-Υ με Προεξάρχουσα την Απρόσεχτη Παρουσία

Σε αυτή την περίπτωση, υπερέχουν τα συμπτώματα απροσεξίας και ελλειμματικής προσοχής ενώ τα συμπτώματα υπερκινητικότητας ή/και παρορμητικότητας μπορεί να είναι εξαιρετικά περιορισμένα ή και απόντα. Τα παιδιά αυτά διαφοροποιούνται εντελώς από την τυπική εικόνα ενός παιδιού με ΔΕΠ-Υ, καθώς έχουν πιο αργούς ρυθμούς, είναι κάπως νωθρά και φαίνονται ονειροπόλα και αφηρημένα. Αυτός ο τύπος είναι πιο συχνός ανάμεσα στα κορίτσια με ΔΕΠ-Υ.

3. ΔΕΠ-Υ Συνδυασμένη Παρουσία

Σε αυτή την περίπτωση, συμπτώματα και από τις τρεις βασικές κατηγορίες, υπερκινητικότητα, παρορμητικότητα και απροσεξία είναι παρόντα σε διαφορετικούς συνδυασμούς.

  

Σημαντικό ρόλο για την εξέλιξη ενός παιδιού με ΔΕΠ-Υ διαδραματίζουν η ποιότητα των ενδοοικογενειακών σχέσεων, η έγκαιρη διάγνωση και η έγκαιρη και κατάλληλη παρέμβαση. Στις μέρες μας, οι γονείς ενός παιδιού με ΔΕΠ-Υ επιζητούν συχνά την παρέμβαση του ειδικού. Σε ορισμένες ήπιες περιπτώσεις, η απλή συμβουλευτική και καθοδήγηση των γονέων αρκεί για να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες του παιδιού και της οικογένειάς του. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων όμως, λόγω της φύσης της ΔΕΠ-Υ, απαιτείται η ένταξη του παιδιού σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα, στο οποίο θα αντιμετωπιστούν συνολικά οι δυσκολίες του και θα εκπαιδευτούν οι γονείς του στη βέλτιστη διαχείριση της συμπεριφοράς του.

 

Εάν θέλετε να κατεβάσετε ένα συνοπτικό φυλλάδιο με πληροφορίες για τη ΔΕΠ-Υ, κλικ εδώ.

Εάν θέλετε να διαβάσετε άρθρα των συνεργατών του Κέντρου για τη ΔΕΠ-Υ, κλικ εδώ.

Εάν θέλετε να παρακολουθήσετε μία βιντεοσκοπημένη διάλεξη σχετικά με τη διαχείριση της ΔΕΠ-Υ στα πλαίσια της οικογένειας, κλικ εδώ.

Εάν θέλετε να διαβάσετε ένα κείμενο της Κατερίνας Μανιαδάκη στο οποίο περιγράφονται συνοπτικά τα βασικά χαρακτηριστικά της ΔΕΠ-Υ, κλικ εδώ.

Για πληροφορίες σχετικά με την πρώιμη παρέμβαση για τη ΔΕΠ-Υ, κλικ εδώ.

Για πληροφορίες σχετικά με την πολυεπίπεδη θεραπευτική παρέμβαση για τη ΔΕΠ-Υ στα παιδιά, κλικ εδώ.

Για πληροφορίες σχετικά με την πολυεπίπεδη θεραπευτική παρέμβαση για τη ΔΕΠ-Υ στους εφήβους, κλικ εδώ.

Για πληροφορίες σχετικά με ένα ειδικό πρόγραμμα αντιμετώπισης της ΔΕΠ-Υ σε φοιτητές, κλικ εδώ.

Για πληροφορίες σχετικά με τα ομαδικά μας προγράμματα στα οποία μπορούν να ενταχθούν παιδιά και έφηβοι με ΔΕΠ-Υ, κλικ εδώ.

Για πληροφορίες σχετικά με τα βιβλία των Κάκουρου και Μανιαδάκη για τη ΔΕΠ-Υ, κλικ εδώ.