Η κατάθλιψη στα παιδιά και τους εφήβους κρίνεται ως ένα σημαντικό πρόβλημα ψυχικής υγείας στη εποχή μας. Φαίνεται ότι η μέση ηλικία έναρξης έχει μειωθεί με την πρώτη εκδήλωση να εμφανίζεται συνήθως μεταξύ της εφηβείας (11-14) και της έναρξης της ενήλικης ζωής. Η πρώιμη έναρξη μάλιστα συσχετίζεται σημαντικά με τη διατήρησή της στην ενήλικη ζωή και αποτελεί τον πιο αρνητικό προγνωστικό παράγοντα για την έκβασή της. Η αιτιολογία της κατάθλιψης είναι πολυπαραγοντική και αφορά σε ατομικούς (βιολογικούς, γενετικούς παράγοντες και ιδιοσυγκρασιακά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά), διαπροσωπικούς, οικογενειακούς, κοινωνικούς και πολιτισμικούς παράγοντες, οι οποίοι αλληλεπιδρούν με τις αναπτυξιακές διαδρομές των παιδιών και το πλαίσιο αναφοράς τους.

 

Οι δύο βασικές κατηγορίες ως προς τις διαταραχές της διάθεσης είναι οι καταθλιπτικές και οι διπολικές διαταραχές. Οι καταθλιπτικές, με τη μορφή της επίμονης καταθλιπτικής εμπειρίας, διακρίνονται κυρίως στη μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, με ένα ή περισσότερα καταθλιπτικά επεισόδια, και στη δυσθυμία, με χαρακτηριστικό της την «πεσμένη» διάθεση για έναν τουλάχιστον χρόνο στα παιδιά και τους εφήβους.

 

Η κατάθλιψη των παιδιών και των εφήβων εκφράζεται ποικιλότροπα και συχνά διαφορετικά από τους τρόπους που την εκδηλώνουν οι ενήλικες, παρόλο που τα διαγνωστικά κριτήρια που ισχύουν για τους ενήλικες ισχύουν και για τα παιδιά και τους εφήβους, με την προϋπόθεση ότι λαμβάνουν υπόψη το αναπτυξιακό τους στάδιο. Η κατάθλιψη επηρεάζει τα παιδιά και τους εφήβους σε διάφορους τομείς όπως η διάθεση, η συμπεριφορά και η αντίληψη. Τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι η παρατεταμένη μελαγχολική διάθεση και τα συναισθήματα θλίψης, ενοχής, ντροπής, υπερευαισθησίας στην κριτική και η απώλεια ενδιαφέροντος και ευχαρίστησης σχεδόν για όλες τις δραστηριότητες. Τα παιδιά με κατάθλιψη μπορεί να παρουσιάσουν αυξημένη κινητική δραστηριότητα και διέγερση ή αντίθετα υποτονική διάθεση και, ορισμένες φορές, υπερβολικό κλάμα. Η υποτονική διάθεση συνοδεύεται συχνά από μείωση των κοινωνικών επαφών. Οι έφηβοι ενδέχεται να εκφράσουν τη θλίψη τους με επιθετική συμπεριφορά σε λεκτικό επίπεδο, με καταστροφική συμπεριφορά ή να οδηγηθούν στην κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών. Εμφανίζουν μειωμένη αυτοεκτίμηση και αίσθημα προσωπικής αναξιότητας, με έντονα αρνητικές και απαισιόδοξες σκέψεις αναφορικά με τον εαυτό τους και το μέλλον. Η στάση τους απέναντι στο σχολείο μπορεί να γίνει ιδιαίτερα αρνητική ενώ ανησυχίες και φόβοι μπορεί να κυριαρχούν στη ζωή τους. Επίσης, αντιμετωπίζουν συχνά δυσκολίες στη συγκέντρωση και στη λήψη αποφάσεων ενώ οι διαταραχές στον ύπνο και τη διατροφή, οι οποίες συχνά συνοδεύουν την καταθλιπτική διάθεση, ενδέχεται να οδηγήσουν σε απώλεια βάρους και αίσθημα σωματικής κόπωσης. Επίσης πολλές φορές παρουσιάζουν σωματικά συμπτώματα όπως πονοκεφάλους, ναυτία και πόνους στο στομάχι. Η κλινική κατάθλιψη, που συχνά συνυπάρχει με το άγχος, χαρακτηρίζεται από παρατεταμένη διάρκεια και αυξημένη ένταση αυτών των συναισθημάτων, τα οποία παρεμποδίζουν τη λειτουργικότητα του ατόμου και ενδέχεται να οδηγήσουν ακόμα και σε σκέψεις ή απόπειρες αυτοκτονίας.

 

Ωστόσο πολλές φορές κατά την παιδική ηλικία τα συμπτώματα αυτά δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμα γιατί ενδέχεται τα παιδιά να μην εκφράζουν τη θλίψη τους με λόγια αλλά με τη συμπεριφορά τους. Οι πιο εμφανείς ενδείξεις είναι συνήθως η ευερέθιστη συμπεριφορά, η απόσυρση και η έλλειψη ενδιαφέροντος που μπορεί να εκδηλώνεται ως πλήξη. Σε άλλες περιπτώσεις όμως, το παιδί με κατάθλιψη μπορεί να χαρακτηρίζεται από συχνά ξεσπάσματα θυμού και από έντονο εκνευρισμό και ανησυχία. Αυτές οι περιπτώσεις είναι και οι πιο δύσκολα αναγνωρίσιμες, καθώς μπορεί να απουσιάζουν η θλίψη και η μελαγχολική διάθεση που αποτελούν τα πιο εμφανή χαρακτηριστικά της κατάθλιψης.

 

Οι διαφορετικοί τρόποι εκδήλωσης των καταθλιπτικών συμπτωμάτων αντιπροσωπεύουν διαφορετικά στάδια στην αναπτυξιακή πορεία της ίδιας διαδικασίας και σχετίζονται άμεσα με το επίπεδο της βιολογικής, συναισθηματικής και γνωστικής ανάπτυξης του παιδιού.

 

Α. Βρεφική και νηπιακή ηλικία

 

Τα βρέφη και τα νήπια εκδηλώνουν την κατάθλιψη με καθυστέρηση ως προς τα αναπτυξιακά ορόσημα, όπως είναι ο έλεγχος των σφιγκτήρων ή η αποκατάσταση ενός ορισμένου ρυθμού στον ύπνο και τη διατροφή καθώς και η νοητική ανάπτυξη. Η κατάθλιψη σε αυτή τη φάση εκδηλώνεται επίσης και με θλίψη εκφρασμένη στο πρόσωπο και προβλήματα ως προς το συναισθηματικό δεσμό (ανασφάλεια και παθητικότητα ή εξαρτητική συμπεριφορά) καθώς και ασαφή σωματικά συμπτώματα. Συχνά, τέλος, εμφανίζονται αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές και ενδέχεται να εναλλάσσονται απαιτητικές με απαθείς μορφές συμπεριφοράς. Σε αυτή την αναπτυξιακή περίοδο, τα χαρακτηριστικά αυτά εκδηλώνονται συνήθως σε βρέφη που ζουν σε ιδρύματα, σε βρέφη με καταθλιπτικές μητέρες και σε βρέφη που υφίστανται παραμέληση/κακοποίηση.

 

Β. Προσχολική ηλικία

Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας με κατάθλιψη σπάνια εκφράζουν με τον λόγο τα συναισθήματα τους. Ωστόσο, η εμφάνισή τους ενδέχεται να είναι θλιμμένη. Μία άλλη ένδειξη κατάθλιψης είναι η έλλειψη ενδιαφέροντος για την ενασχόληση με δραστηριότητες που συνήθως είναι ευχάριστες στα παιδιά. Ενδέχεται επίσης να παρουσιαστεί παλινδρόμηση στο γνωστικό και λεκτικό τομέα, άγχος αποχωρισμού από το πρόσωπο φροντίδας και κοινωνική απόσυρση.

 

Γ. Σχολική ηλικία

Στη σχολική ηλικία, η κλινική εικόνα της κατάθλιψης πλησιάζει περισσότερο την αντίστοιχη εικόνα των ενηλίκων και είναι πιο εύκολα αναγνωρίσιμη σε επίπεδο σκέψης, σωματικής λειτουργίας, διάθεσης και συμπεριφοράς. Εκδηλώνουν μείωση των ενδιαφερόντων τους, νιώθουν θλίψη, ντροπή ή ενοχή, απουσία ευχαρίστησης, αυτοκτονικό ιδεασμό, σκέφτονται ότι δεν αξίζουν και δεν εμφανίζονται κινητοποιημένα στην καθημερινότητά τους. Μπορεί να επηρεαστεί ο βαθμός αποτελεσματικότητας τους τόσο στις σχολικές όσο και στις κοινωνικές τους δραστηριότητες. Πολλές φορές παρουσιάζουν επιθετική συμπεριφορά που επηρεάζει σημαντικά τις κοινωνικές τους σχέσεις και πιθανώς να εμφανίσουν διαταραχές στον ύπνο και τη διατροφή.

Δ. Εφηβική ηλικία

Στην εφηβεία, η εικόνα της κατάθλιψης μοιάζει ακόμα περισσότερο με αυτή των ενηλίκων, καθώς οι έφηβοι παρουσιάζουν περισσότερες πιθανότητες εξωτερίκευσης των συναισθημάτων στενοχώριας και δυσφορίας που βιώνουν. Οι απότομες και ξαφνικές μεταπτώσεις της διάθεσης, η αρνητική και αντιδραστική συμπεριφορά καθώς και η απομάκρυνση από τα σχολικά καθήκοντα αποτελούν περαιτέρω ενδείξεις κατάθλιψης στην εφηβεία. Εμφανίζουν θλίψη, απόγνωση, απουσία όρεξης για την επίτευξη καθημερινών στόχων, αρνητικές σκέψεις, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αρνητική αυτο-αξιολόγηση, ανεπαρκείς κοινωνικές σχέσεις, ανησυχία για τη σωματική τους υγεία και συχνά παραπονιούνται για υπερβολική κόπωση και απώλεια ενέργειας.

 

Για πληροφορίες σχετικά με την κατάθλιψη στα παιδιά, κλικ εδώ, στους εφήβους, κλικ εδώ και στους ενήλικες, κλικ εδώ.

 

Ένα ενδιαφέρον και κατατοπιστικό βίντεο για την κατάθλιψη βρίσκεται εδώ.